Edukacja cyfrowa seniorów może nieść dla nich – a także dla osób z ich otoczenia – korzyści w wielu sferach życia: komunikacji i utrzymania relacji, zdrowia i opieki, a także rozwoju i wypoczynku oraz aktywności konsumenckiej. Co ważne, umiejętność korzystania z komputera, telefonu bądź komunikatorów i aplikacji mobilnych umożliwiają seniorom nie tylko utrzymanie kontaktu, czy rozwój zainteresowań, lecz budują też ich pewność siebie, satysfakcję oraz poczucie podążania z duchem czasu.
Jak przytaczaliśmy w jednym z wcześniejszych artykułów, ogromna część osób starszych jest wykluczona cyfrowo i to nawet w najbardziej podstawowym wymiarze. Przypomnijmy, w 2018 roku raptem 30% seniorów deklarowało, że w ciągu trzech miesięcy do momentu przeprowadzania badania korzystało z Internetu. Najczęściej wskazywanym powodem niekorzystania z sieci był właśnie brak odpowiednich umiejętności w tym zakresie1. Chociażby, właśnie z tej diagnozy wypływa potrzeba edukacji cyfrowej skierowanej do osób ze starszego pokolenia. Potrzebę uczenia seniorów w zakresie kompetencji cyfrowych łatwiej uzasadnić, gdy uzmysłowimy sobie jak szeroki jest wachlarz płynących z tego korzyści.
Edukacja cyfrowa może służyć nawiązaniu i podtrzymaniu kontaktów przez osobę starszą z dzisiejszym światem, w tym także z osobami bliskimi, choć niekiedy oddalonymi o wiele kilometrów. Współcześnie wiele osób starszych mieszka sama, a dorosłe już dzieci (o ile w ogóle je mają) mogą nie mieszkać w pobliżu. Doskwiera im samotność, a możliwości jakie dają dziś urządzenia w zakresie komunikacji mogą im pomóc i skutecznie zapobiec samotności. Nawet, gdy zwykła, regularna i serdeczna rozmowa telefoniczna jest już niewystarczająca. Cenne mogą być także formuły komunikacji przypominające rozmowę twarzą w twarz, np. poprzez połączenie wideo (np. Skype, Messenger), a do tego potrzebne są urządzania i podstawowe kompetencje cyfrowe.
Świat cyfrowy dostarcza nowych kanałów komunikacji z innymi ludźmi, czy to nowo poznanymi czy takimi, z którymi kontakt jest podtrzymywany lub odświeżony po latach. Pomocne mogą być media społecznościowe, w których poruszanie się też może być ważnym elementem edukacji cyfrowej. Z moich doświadczeń z niegdysiejszej pracy z osobą starszą w zakresie właśnie obsługi komputera i Internetu wynika, że zdolności do poruszania się po tzw. social mediach nie nabywa się automatycznie wraz z poznaniem internetu czy obsługi komputera. Wiele osób starszych potrzebuje na początku przewodnika, osoby wprowadzającej w świat mediów społecznościowych, który może im się wydać z początku kulturowo obcy. Dopiero po takim wprowadzeniu, część seniorów zaczyna sprawnie korzystać z możliwości jakie dają mediach społecznościowe. Rola kompetencji cyfrowych w przeciwdziałaniu poczucia osamotnienia i izolacji osób starszych nie sprowadza się jednak tylko do możliwości poszerzania kontaktów z innymi ludźmi. To także, a może przede wszystkim, możliwość wyszukiwania i przyjęcia ciekawych artykułów, korzystania z różnych aplikacji czy oglądania filmów np. na YouTube, a więc aktywności które można wykonywać bez interakcji z innymi ludźmi. Pozwala to zająć czas, rozwijać zainteresowania i daje rozrywkę. W efekcie pozwala to neutralizować ewentualne poczucie osamotnienia i „zepchnięcia na boczny tor”. Ponadto – tu znów odwołam się do doświadczeń w swojej współpracy z seniorami – dla części z nich nabycie kompetencji cyfrowych, które kojarzą im się ze współczesnym światem, może bardzo wzmacniać ich psychicznie, dawać poczucie, że nadal mogą czegoś się nauczyć, że nadążają za duchem czasów i łapią kontakt z dzisiejszymi realiami. Tą jakże nieuchwytną korzyść też warto mieć na względzie.
Inną korzyścią jaką może przynieść edukacja cyfrowa seniorów jest ich włączenie do życia społecznego, obywatelskiego, kulturalnego. Przede wszystkim dlatego, że przy pomocy urządzeń cyfrowych możliwe jest zaczerpnięcie informacji zarówno w kwestiach około-medycznych, urzędowych czy konsumenckich, a także np. o tym co ciekawego dzieje się w danym mieście/społeczności. Nie o wszystkim wszak można dowiedzieć się za pośrednictwem tradycyjnych mediów typu: prasa, radio, telewizja czy bezpośrednio w miejscach publicznych. Przestrzeń cyfrowa jako źródło wiedzy i informacji szczególnego znaczenia nabiera dla osób o niskiej mobilności, np. w związku z problemami z chodzeniem. Zresztą także dla chodzących osób, jednak obciążonych różnymi schorzeniami, urządzania cyfrowe dostarczają możliwości podnoszących ich poziom (i poczucie) bezpieczeństwa. Przykładem są aplikacje w urządzeniach mobilnych, które pozwalają na określenie przybliżonej lokalizacji seniora przez jego opiekuna – bliską osobę. Taka funkcja znajduje się choćby w aplikacji 4family stworzonej przez firmę mPTech2. Dochodzimy w tym miejscu do zagadnienia wsparcia zdalnego i tzw. teleopieki, która może w nieodległej przyszłości okazać się ważnym filarem opieki i wsparcia osób już niesprawnych, także w starszym wieku. By potencjał działań wspomagających i opiekuńczych mógł zostać wykorzystany, pomocne jest nabycie choćby elementarnych kompetencji cyfrowych przez osoby starsze i to najlepiej jeszcze zanim staną się zależne od opieki (wówczas, gdy już dotknie ich choćby częściowa niesamodzielność, nabywanie zupełnie nowych umiejętności jest znacznie trudniejsze, aczkolwiek też nie całkiem niemożliwe). Duża odpowiedzialność w tej kwestii leży po stronie bliskich – dzieci, krewnych, bądź organizacji pomocniczych. A nabyte kompetencje przez seniora będą pomocne dla wszystkich, zapewnią większą wygodę i swobodę osobie starszej, a efekty tego odczują także bliscy i krewni z otoczenia.
Jak widać, sytuacji w życiu, w których kompetencje cyfrowe ułatwiają życie osobom starszym jest sporo. Nadal jednak stoimy przed wyzwaniem stworzenia możliwości dla osób w różnych fazach starości edukowania w tym zakresie. W minionej dekadzie powstało wiele inicjatyw stawiających sobie taki cel i go realizujących (np. sprofilowana w kursach cyfrowych dla seniorów warszawska fundacja AgeHub3 ), ale w skali ogólnospołecznej nadal na tym polu jest jeszcze wiele do zrobienia.
dr Rafał Bakalarczyk
Ekspert Instytutu Polityki Senioralnej
1. Wykluczenie cyfrowe – jak często narażone są na nie osoby starsze i dlaczego to tak poważny problem
2. 4family – Bądź spokojny o bliskich: dzieci, rodziców (app4family.eu)
3. AgeHUB – Fundacja
