Przed nami Święta Bożego Narodzenia, czas spotkań w wyjątkowej aurze, prezentów i bliskości. Jednak nie wszyscy wyczekują tego czasu z nadzieją. To może okazać się bowiem trudny czas dla osób, które są, bądź czują się samotne. Narażona na to jest niejedna osoba starsza, szczególnie seniorzy. Część z nich bowiem mieszka w jednoosobowych gospodarstwach domowych. Co więcej, niektórzy mają bardzo ograniczony kontakt z rodziną, bliskimi, a nieraz w ogóle z innymi ludźmi. Czas pandemii może te problemy tylko pogłębić. Jak zatem zatroszczyć się o Seniorów w okresie świątecznym?
Społeczeństwo w cieniu pandemii
Okres, gdy przybywa zakażeń covid nie nastraja pozytywnie. W efekcie ludzie mogą być mniej skłonni do bezpośredniego odwiedzania się, zwłaszcza jeśli wiążą się z tym długie podróże pociągami czy busami. Ponadto, jeżeli nawet część osób jest zaszczepiona, to wciąż towarzyszy nam niepokój. Nie chcąc narażać się na ryzyko zachorowania, wiele osób starszych może zdać się na samo-izolację i funkcjonować w stałym niepokoju, co mocno pogarsza ich jakość życia. Osamotnienie i konsekwencje koronawirusowego zamknięcia oraz izolacji dały się we znaki także licznym mieszkańcom placówek opieki, które na wiele miesięcy były pozbawione możliwości zewnętrznych wizyt i kontaktów z otoczeniem.
Co więcej, z epidemiologicznych względów, mniejsza może okazać się skala działania różnych inicjatyw lokalnych i pozarządowych rekompensujących starszym i samotnym ludziom brak towarzystwa w czasie Świąt. Czy odbędą się tradycyjne spotkania wigilijne, tzw. „opłatki” i wieczory kolędowe? Trudno w tej chwili powiedzieć. Dotychczasowe informacje jakie do nas spływają wskazują, że dla organizacji społecznych i charytatywnych ostatni czas był bardzo trudny. Jeśli to się utrzyma bądź pogłębi, znacznie mniejszy może okazać się potencjalny zasięg działań wspierających osoby starsze, samotne, chore czy marginalizowane. A stan sytuacji pokazał choćby raport Szlachetnej Paczki „o obojętnieniu”. Wynika z niego, że w 2020 roku mniej Polaków (względem poprzedniego roku) przeznaczyło środki finansowe na cele charytatywne, mniej też zaangażowało się w wolontariat czy w różne działania społeczne. Część organizacji społecznych zawiesiła swoją regularną działalność lub zmniejszyła zespoły wolontariuszy[1].
Nie tylko samotnie. Także w zimnie i w niedostatku
Warto też pamiętać, że samotność, czy wręcz osamotnienie nie jest jedyną bolączką starszych osób. Część z nich doświadcza niedostatku. W 2020 roku nastąpił wzrost ubóstwa skrajnego wśród osób starszych o 49 tys. osób[2]. Mieszkańcy niektórych gospodarstw domowych, także tych emeryckich, doświadczają też tego co określa się mianem ubóstwa energetycznego, oznacza to że mają trudności z ogrzaniem lokum, w którym spędzają tak wiele czasu. Niektórzy z nich nawet jeśli wysupłają swoje skromne środki na domową energię, zrobią to kosztem zaspokojenia innych potrzeb, często tych podstawowych dla życia. W okresie zimowym, gdy opłaty za ogrzewanie bywają większe, a inflacja sprawia podwyższenie cen nie tylko energii, sytuacja robi się naprawdę trudna. Dla niejednej starszej osoby (ale też niekiedy osób i w młodszym wieku, o czym również nie wolno nam zapominać) będą to więc Święta nie tylko samotne, skromne, czy wręcz biedne, lecz także zimne.
Nawiązać lub odświeżyć kontakt. Zarówno zdalny jak i bezpośredni
Świadomość niekorzystnych uwarunkowań powinna nas skłonić do jeszcze większej uwagi, troski i aktywności by uczynić ten czas możliwie radosnym, dla tych osób, dla których te Święta mogą okazać się samotne i psychicznie trudne. Jeśli chodzi o osoby z naszego otoczenia, można zacząć od kontaktu telefonicznego, choć w obliczu nieraz trudnych czy pourywanych wcześniej więzi nie w każdym przypadku bywa to emocjonalnie łatwe. Dobrze postarać się o to by był to kontakt w miarę regularny i nie sprowadzał się wyłącznie do grzecznościowych form jak np. „co tam, jak tam”, ale by faktycznie spróbować odświeżyć lub nawiązać więź i wnieść w życie starszej osoby odrobinę ciepła i pozytywnej energii. Może to też dobry czas aby – np. z okazji mikołajkowych upominków lub prezentu pod choinkę – wymienić, po uprzednim uzgodnieniu z adresatem, telefon dla osoby starszej na model zawierający funkcjonalności sprofilowane na potrzeby seniorów i ułatwiający mu komunikację[3]. Przykładowo może to być model taki jak myPhone.
Warto też postarać się o umożliwienie komunikacji z osobą starszą – nawet jeśli jest to komunikacja zdalna – aby kontakt był nie tylko głosowy, ale i wizualny, na co pozwalają różne urządzenia stacjonarne i mobilne. Przy czym nieraz trzeba osobom starszym pomóc w udostępnieniu odpowiedniego sprzętu i obsłudze. Te wszystkie formy kontaktu zdalnego nie powinny jednak być traktowane jako zbyt łatwo stosowane, a nieraz i nadużywane, formy zastępcze wobec kontaktu bezpośredniego. Jeśli tylko mamy możliwość warto jednak odwiedzić, zaprosić czy spotkać się z osobą starszą osobiście, a formy zdalne mogą stanowić uzupełnienie i narzędzie podtrzymania więzi lub alternatywę gdy kontakt bezpośredni jest niewskazany lub niemożliwy.
Nie tylko w ramach rodziny. Istnieje wiele form pomocy, w które warto się włączyć
Pamiętajmy przy tym, że na osoby starsze i ich potrzeby nie powinniśmy się otwierać tylko w obrębie rodziny. Czas przedświąteczny to okres, w którym szczególnie powinniśmy zastanowić się czy w naszym sąsiedztwie lub dalszym otoczeniu są osoby potrzebujące, w tym starsze, co do których możemy podejrzewać, że są osamotnione lub wymagają wsparcia. Obok indywidualnej solidarności i empatii istnieją też bardziej systemowe mechanizmy wspierania, w które można próbować się włączyć.
Wiele inicjatyw ma już swoje doświadczenie w organizowaniu wydarzeń czy udzielaniu pomocy. Od października 2020 roku działa choćby program „ Wspieraj Seniora – Solidarnościowy Korpus Wsparcia Seniorów”[4]. Chodzi o proste działania pomocowe wobec samotnych seniorów np. w zakresie zaopatrzenia w zakupy, lekarstwa czy wyprowadzenie zwierząt. Każdy może się do programu zgłosić zarówno poprzez oficjalną stronę programu www, jak również kierując bezpośrednio do ośrodków pomocy społecznej, które koordynują i organizują wsparcie w ramach rządowego programu w przestrzeni lokalnej. Warto tu wspomnieć organizacje pozarządowe, w tym te mające już ugruntowaną renomę w pomaganiu seniorom, jak choćby Caritas Polska[5]. Można więc próbować zgłosić się do tychże organizacji i wziąć udział w programie „Wspieraj seniora” za ich pośrednictwem. Zaznaczmy, program działa w sposób ciągły (i być może zostanie przedłużony na kolejne miesiące), więc nie trzeba czekać na zbliżanie się Świąt by do niego dołączyć. Są jednak i inne, czasem lokalne, a czasami o ponadlokalnym zasięgu inicjatyw pomocowe.
Wart uwagi jest od dawna realizowany przez Stowarzyszenie Mali Bracia Ubogich program „Obecność” w ramach którego wolontariusze nawiązują także więzi ze wspieranymi, sędziwymi osobami[6]. Stowarzyszenie co roku (a właściwie częściej, gdyż również w okresie Świąt Wielkiej Nocy) prowadzi zbiórki środków dla seniorów w okresie świątecznym. Odbywa się to w ramach programu „Podaj wigilię samotnej starszej osobie”[7]. Formuła zindywidualizowanych prezentów dla osób starszych jest też praktykowana przez inne organizacje. Przykładowo Fundacja Święty Mikołaj dla Seniora organizuje od 2018 i także w tym roku akcję, w ramach której darczyńcy odpowiadają na listy napisane przez konkretne osoby starsze z domów pomocy społecznych i placówek opieki, w których te ostatnie piszą o tym co chciałyby otrzymać na święta[8].
Jak widać zarówno form pomocy, jak i inicjatyw, w ramach których można jej udzielić osobom starszym (i nie tylko) jest sporo. Do tego, w poprzednich latach w wielu społecznościach prowadzone były spotkania okolicznościowe organizowane czy to przez władze i instytucje lokalne czy struktury parafialne. Najprawdopodobniej i w tym roku tego typu działania zaistnieją na mniejszą lub większą skalę. Warto zorientować się na własną rękę co odbywa się w naszej lub pobliskiej okolicy oraz popularyzować wiedzę na ten temat. Istniejące programy i akcje pomocowe czy integrujące można wspierać zarówno finansowo, jak i bezpośrednio angażując się w działania. Większość z nich może odbywać się w sposób bezpieczny z epidemiologicznego punktu widzenia, więc także podczas obecnej fali pandemii możemy spokojnie je realizować, jednocześnie pamiętając jak dotkliwy może być to czas zwłaszcza dla tych którzy czują się osamotnieni.
dr Rafał Bakalarczyk
Ekspert Instytutu Polityki Senioralnej
[1] Raport o obojętnieniu – Szlachetna Paczka i Akademia Przyszłości
[2] Poverty Watch 2021: po pierwszym roku pandemii skrajnie ubogich więcej o ok. 378 tys., w tym 98 tys. dzieci i 49 tys. seniorów – Europejska Sieć Przeciwdziałania Ubóstwu (EAPN Polska)
[3] O tym na co warto zwrócić uwagę pisaliśmy w jednym z wcześniejszych artykułów: Ekspert: Jak wybrać telefon dla osoby starszej. Czym się kierować przy jego wyborze? (myphone.pl)
[4] Solidarnościowy Korpus Wsparcia Seniorów | #WspierajSeniora
[6] Obecnosc | mali bracia Ubogich (obecnoscpomaga.pl)
[7] Podaruj Wigilię starszej samotnej osobie | mali bracia Ubogich (podarujwigilie.pl)
